Wiesz czy Ci się wydaje?

 

Nasz mózg uwielbia chodzić na skróty, ale wcale nie dlatego, że ma taki kaprys, czy że jesteśmy z natury leniwi. Mózg to wyjątkowo inteligentny, złożony organ nastawiony ściśle na to, aby zapewnić nam i naszemu gatunkowi przetrwanie. Praktycznie wszystkie jego funkcje są w pewnym sensie wyrazem tego celu. Dlatego spośród ogromu bodźców nas otaczających wychwytujemy tylko niektóre. Dlatego zachodzi zjawisko habituacji, czyli bodźce nieistotne, obecne stale przestają nas interesować. Dlatego też używamy skrótów myślowych, inaczej zwanych stereotypami, bądź heurystykami.

 

Ludzki mózg posiada dwie drogi wnioskowania – algorytmiczną i heurystyczną. Wnioskując na podstawie algorytmu, rzetelnie analizujemy wszystkie dostępne nam dane i na tej postawie formułujemy opinie. Wydaje się to logiczne i sensowne. Gdybyśmy jednak posiadali jedynie te drogę zwyczajnie nie wyrobilibyśmy się w czasie z podejmowaniem wielu decyzji, to jest kluczowe dla naszego przetrwania. Tak więc ewolucyjnie niezbędne było wykształcenie innego – szybszego, ale nie tak dokładnego sposobu myślenia. I tak na przykład jeśli obcy człowiek z wąsem zatrzymuje nasz samochód i prosi o podwiezienie, mamy dosłownie kilka sekund na decyzje czy możemy mu zaufać i wpuścić do naszego auta. W przeszłości doświadczaliśmy serdeczności ze strony ludzi z wąsami, klasyfikujemy więc ów pana do znanej nam już grupy „miłych panów z wąsem” i decydujemy się mu zaufać.

 

 

 

Idąc tym tropem popełniamy liczne błędy w myśleniu, a niektóre z nich są tak powszechne, że psycholodzy nadali im przydomki. 

Ciekawe np., że wiele osób bardziej obawia się katastrofy lotniczej niż wypadku samochodowego, choć statystycznie w wyniku tego drugiego ginie znacznie więcej osób! To przykład heurystyki dostępności - zdarzenia, które łatwiej przywołać w pamięci i są bardziej spektakularne, wyraziste, nagłaśniane wydają się być częstsze i bardziej prawdopodobne.

Innym popularnym błędem poznawczym jest tzw. podstawowy błąd atrybucji -polegający na tym, że inaczej interpretujemy sytuacje w zależności od tego czy czynnie w niej uczestniczymy, czy też jesteśmy biernymi obserwatorami. Badania pokazują, że jako uczestnicy upatrujemy źródła naszych działań w czynnikach zewnętrznych, sytuacyjnych. Natomiast obserwując poczynania innych wnioskujemy o ich cechach wewnętrznych jako motywach działania. Na przykład, jeśli nie powiedzie mi się egzamin na prawo jazdy wychodzę z założenia, że trafił mi się wyjątkowo wymagający egzaminator, wręcz się na mnie uwziął! jeśli natomiast Ty nie zdasz prawka to pomyślę, że słaby z Ciebie kierowca. 

Łatwo również ulec iluzji, że nasze poglądy lub zachowania są bardziej rozpowszechnione niż w rzeczywistości. Np. wiele osób zastanawia się jak to jest, że nikt nie jest za PISem, a jednak owa partia wygrywa w demokratycznych wyborach od dobrych paru lat. Tak naprawdę mamy tendencje do otaczania się ludźmi podzielającymi nasze poglądy, co daje nam nieobiektywny obraz ogółu społeczeństwa. Ale też naturalnym jest, że nasze poglądy wydają nam się ważniejsze, bardziej uzasadnione, lepsze.  Mamy wiele nieświadomych sposobów, aby chronić nasze teorie o świecie i sobie samym. Selektywnie wychwytujemy informacje z otoczenia tak, aby wszystko pasowało do naszego świata. Na przykład osoby w depresji, charakteryzujące się zaniżoną samooceną mają tendencje do interpretowania neutralnych komentarzy na swój temat jako pejoratywnych. Z kolei większość osób dobrze się ze sobą czujących będzie szukała takich wyjaśnień swojego zachowania, które postawią je w dobrym świetle kierując się zasadą egotyzmu atrybucyjnego. 

Z kolei oceniając innych ulegamy efektowi aureoli polegającemu na tym, że osobom robiącym dobre pierwsze wrażenie, automatycznie przypisujemy wiele pozytywnych cech. Nawet, jeśli nie ma ku temu przesłanek.

 

 

Używanie przez nasz mózg skrótów jest adaptacyjne, po prostu nie jesteśmy w stanie zawsze analizować wszystkich pojawiających się informacji, a potrzebujemy szybko wyciągać wnioski, aby przetrwać. Jednak większość adaptacyjnych mechanizmów w określonych okolicznościach płata nam figle. W efekcie nasze spostrzeganie rzeczywistości jest mocno zindywidualizowane i zniekształcone. Niektórzy filozofowie mówią wręcz, że nie istnieje prawda obiektywna, bo każdy ma swoją rzeczywistość. Czasem zdarza mi się obserwować, czy uczestniczyć nawet w kłótni o bieg wydarzeń jakiejś sytuacji – dwie osoby mają inny obraz tego co się wydarzyło, inaczej to odebrały, albo inaczej pamiętają, ale obie są przekonane o swojej racji i nie chcą dać za wygraną! Zabawne czyż nie?

 

Poważnym motywem do stworzenia uproszczonych dróg myślowych jest potrzeba poczucia bezpieczeństwa, która znajduje się praktycznie u podstaw piramidy Maslowa, wyprzedzona jedynie przez potrzeby fizjologiczne. Boimy się tego, czego nie znamy – to ogromny hamulec rozwojowy zarówno jednostkowo jak i globalnie. W naszym interesie jest poruszać się po znanym i przewidywalnym terenie. A świat społeczny to wyjątkowo grząski grunt. Tworzymy stereotypy, bo poczucie, że COŚ wiemy jest bezpieczniejsze od świadomości, że nie wiemy nic.

 

Świat, a już na pewno świat społeczny wygląda inaczej w zależności od tego, kto patrzy. To niesamowite jak doświadczenie tej samej sytuacji może się różnić w oczach wielu osób. Nasze wspomnienia, przekonania, nawet nastrój cały czas moderują naszą percepcję. Warto starać się zachować zdrowy dystans, ale i otwartość wobec doświadczeń jakie niesie nam życie J

Jak Ci się podobał tekst? 

Zapraszam do komentowaniu, dyskusji, kontaktu :)